«Πρέπει να γίνεις αυτός που είσαι».
Αυτή η φράση του Νίτσε ήχησε στα αυτιά μου την ώρα ακριβώς που ετοιμαζόμουν να προλογίσω τη σύνθεση της δικής μου θεωρίας για το πώς μπορεί να αλλάξει ο άνθρωπος. Είχα αποφασίσει να αλλάξω τον ως τώρα τρόπο γραφής μου υιοθετώντας ένα πιο αυστηρό ύφος δόμησης και ορολογίας.
Στόχος;
Να προσδώσω μια πιο έντονη χροιά κύρους καθώς ετοιμαζόμουν να ενδώσω σ’ αυτό που ο Hillman αποκαλεί το «Θανάσιμο αμάρτημα της ψυχολογίας», δηλ. «το αμάρτημα της απονέκρωσης», χαρακτηρίζοντας μ΄αυτό τον όρο το αίσθημα που μας καταλαμβάνει όταν ερχόμαστε σε επαφή με το στεγνό λεξιλόγιό της, τους σωρούς των συγγραμμάτων της και τις βαρύγδουπες ανακοινώσεις της για «νέα ευρήματα» (Hillman,1998).
Ευτυχώς το κάλεσμα του Νίτσε μ’ επανεστίασε από την «πρόσοψη» στον «πυρήνα» για να χρησιμοποιήσω την ορολογία του Γιάλομ.
Από την Πρόσοψη στον Πυρήνα
Yalom
«Η πρόσοψη συνίσταται στα εξωτερικά γνωρίσματα, στη μορφή, στις τεχνικές, στην εξειδικευμένη γλώσσα και στην αύρα που περιβάλλει κάθε ιδεολογική σχολή. Ο πυρήνας αποτελείται από εκείνες τις όψεις της εμπειρίας που έχουν ουσιαστική σχέση με τη θεραπευτική διαδικασία –δηλαδή τους καθεαυτό μηχανισμούς της αλλαγής- (Yalom, 2006).
Ο Γιάλομ αναφέρεται σ’ αυτούς τους μηχανισμούς αλλαγής ως «θεραπευτικούς» παράγοντες αντί «ιαματικούς» αφού τονίζει ότι η σοδειά της ψυχοθεραπείας δεν είναι η ίαση αλλά η αλλαγή ή η ωρίμανση.
Berne
Ο Berne αντίστοιχα περιγράφει τη θεραπεία ως ολοκληρωτική αποδέσμευση από το σενάριο και ως «μια νέα αρχή». Ορίζει δε το σενάριο ως «ένα ασυνείδητο σχέδιο ζωής» (Steward 1 & Joines V, 2006)
Jung
Και συνεχίζω με μια λιγότερο παραδοσιακή θεώρηση, αυτή του Γιουνγκ: «…το κύριο ενδιαφέρον μου δεν αφορά τη θεραπεία των νευρώσεων αλλά την προσέγγιση του θεϊκού. Όμως, είναι γεγονός ότι η προσέγγιση στο θεϊκό είναι η πραγματική θεραπεία και όσο αποκτάς υπερφυσικές εμπειρίες, απελευθερώνεσαι από την κατάρα της παθολογίας» (Wehr,G,2003).
Frankl
Ο Θεός για τον Γιουνγκ είναι ένα αρχέτυπο, (Jacobi, 2005) που σημαίνει ότι είναι μια ζωντανή ψυχική δύναμη που απαιτεί να εκληφθεί στα σοβαρά υπ’ όψιν αλλιώς θ’ αναγκαστούμε να έρθουμε αντιμέτωποι μ’ ένα «εκδικητικό Θεό» μιας και όπως υποστηρίζει ο V. Frankl «η νευρωτική 1 ύπαρξη σε μερικές περιπτώσεις φαίνεται να είναι ο φόρος που επιβάλλει στον άνθρωπο η ακρωτηριασμένη σχέση του με την υπερβατικότητα» (Frankl, 1979).
Πώς μπορεί όμως ο σύγχρονος άνθρωπος που ζει στην εποχή του «Θανάτου του Θεού» να αποκαταστήσει τη σχέση του με το υπερβατικό -δηλαδή με καθετί που υπερβαίνει την έλλογη συνειδητή διάσταση του ανθρώπου- έτσι ώστε να απελευθερωθεί από την «κατάρα της παθολογίας;»
Τα βήματα προς την Αλλαγή
Το πρώτο βήμα είναι η θέληση να γνωρίσει τον εαυτό του, να γνωρίσει την τέχνη του πώς «να γίνεις αυτός που είσαι».
Μια προσωπική μαρτυρία. Ανάλυση Ονείρου.
Σ’ αυτό το σημείο θεώρησα βοηθητικό να παραθέσω μια προσωπική μαρτυρία επικοινωνίας με το υπερβατικό –μέσα από ένα όνειρο που συνέβαλε στην πορεία μου προς την αλλαγή καθώς μου έκανε εμφανές το σενάριο ζωής και τις Προμηθεϊκές δυνάμεις που πάλευαν μέσα μου.
Σενάρια ζωής και αποφάσεις της πρώιμης παιδικής ηλικίας
Επιπρόσθετα, ο συγκεκριμένος μύθος, μου έκανε ορατό το σενάριο ζωής -σημαντικό εργαλείο της Συναλλακτικής Ανάλυσης – φέρνοντας μνήμες από την παιδική ηλικία. Τότε που το σενάριο ακόμα διαμορφωνόταν.
Θυμάμαι το ατίθασο πνεύμα του Προμηθέα να εκδηλώνεται -σε ηλικία 9 χρονών-αποδεχόμενο την τιμωρία εγκλεισμού μου σε σκοτεινό δωμάτιο του σπιτιού και αρνούμενο να ζητήσει συγνώμη, παρά τις παραινέσεις της μητέρας μου. Ένιωθα ότι θα πρόδιδα τον εαυτό μου αν υπέκυπτα στις πιέσεις της, απολογούμενη για κάτι στο οποίο πίστευα ότι δεν έσφαλα. «Το σενάριο κάποιου ή η πορεία ζωής του βασίζεται στις πρώιμες υπαρξιακές του αποφάσεις. Τα σενάρια ενσωματώνουν συγκεκριμένα στοιχεία από τους μύθους, τα παραμύθια και τα θεατρικά δρώμενα τα οποία συμπεριλαμβάνουν μια ευρύτερη ποικιλία χαρακτήρων…» (Corsini, 1979)
Η διαφορά του σεναρίου στην παιδική μου ηλικία από αυτήν στην παρούσα φάση είναι η τωρινή στάση αποδοχής απέναντι στο άδικο, στην τιμωρία, στον πόνο. «Ένα σημαντικό σημείο στην προσπάθειά μας ν’ απομακρυνθούμε από το σενάριο είναι να παραιτηθούμε από την πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι τέλειος» (Stewart & Joinens, 2006)
Αυτός άλλωστε είναι ένας από τους στόχους της υπαρξιακής θεραπείας σύμφωνα με την Van Deurzen. Να βοηθήσει τους θεραπευόμενους ν’ αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα, ν’ απαλλαγούν από την πεποίθηση ότι η ζωή μπορεί να είναι τέλεια και ν’αφυπνιστούν από την αυταπάτη αποδεχόμενοι τη ζωή με όλες της τις αντιφάσεις (Cooper, 2008).
Ένα δεύτερο λοιπόν βήμα προς την αλλαγή προμηνύει ο αφορισμός του Νίτσε ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι το κουράγιο κάποιου να είναι πιστός στις πεποιθήσεις του αλλά το κουράγιο ν΄αλλάξει αυτές τις πεποιθήσεις (Yalom,2003).
Εν περιλήψει, θα έλεγα ότι δυο είναι για μένα οι βαθύτερες ανάγκες που κινητοποιούν τον άνθρωπο.
Πρώτον η θέληση να γνωρίσει τον εαυτό του και δεύτερον η θέληση για δράση, το κουράγιο δηλαδή να προχωρήσει στην οδυνηρή διαδικασία της μεταμόρφωσης.
Οδυνηρή γιατί η μεταμόρφωση εμπεριέχει ένα θάνατο, το θάνατο της παλιάς μορφής, αυτόν του εφήβου που θυσιάζεται στο βωμό της ψυχολογικής ενηλικίωσης. Πώς συμβάλλει όμως ο θεραπευτής σ’αυτή τη μυστηριακή διαδικασία, στην οποία έχει υπάρξει κι ο ίδιος κοινωνός?
Η μυστηριακή διαδικασία της Ψυχοθεραπείας
Ο πολύπλευρος ρόλος του γίνεται εμφανής από τους χαρακτηρισμούς που του έχουν αποδοθεί, όπου καλείται να είναι άλλοτε ο συνταξιδευτής, ο μέντορας, ο φιλόσοφος, ο φύλακας των μυστικών, ο τροφός, ο ερευνητής, ο γονέας, ο εκπαιδευτής, ο ιερέας και άλλοτε να υπερβεί το φύλλο του π.χ ως «μαία» ή να ενδυθεί τον τρομακτικό ρόλο του δήμιου του έρωτα.
Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί αντιστοιχούν σε ποιότητες που είναι σημαντικό να καλλιεργηθούν από τον θεραπευτή για να οδηγήσουν με ασφάλεια το θεραπευόμενο στον προθάλαμο της αλλαγής. Ανάλογα με την προσέγγιση που θα ενστερνιστεί ο θεραπευτής κάποιοι ρόλοι θα κυριαρχήσουν.
Στη Συναλλακτική Ανάλυση πχ αναδύεται περισσότερο ο εκπαιδευτής, μιας και ο πελάτης ενθαρρύνεται να μάθει τις έννοιες της ΣΑ ώστε να διευκολυνθεί η επικοινωνία .(Stewart&Joinens,2006) αντίστοιχα. «Η αποστολή του λογοθεραπευτή είναι να εκπαιδεύσει τους ασθενείς να αναλάβουν την ευθύνη της ζωής τους»(Loukas όπως αναφέρεται στον Cooper,2008).
Στην υπερπροσωπική, «η σκέψη αποτελεί μέρος του προβλήματος… Χρειαζόμαστε κάτι πέρα απ’ αυτή τη δυϊστική αντιμετώπιση. Χρειαζόμαστε μια τρίτη πιθανότητα, κι αυτή είναι η ψυχή» (Moore,1995). Ο θεραπευόμενος λοιπόν μαθαίνει να εναρμονίζεται με την εσώψυχη ιεροσύνη του κάτι που αρχικά ήταν έργο του ιερέα.
Ο υπαρξισμός πάλι, στον πυρήνα του φέρνει στο προσκήνιο τον φιλόσοφο-θεραπευτή σύμφωνα με την άποψη ότι «η υπαρξιακή θεραπεία είναι περισσότερο μια φιλοσοφία παρά ένα ψυχοθεραπευτικό σύστημα» (Prochaska & Norcross, 2003).
Πέρα όμως από τις διαφορετικές διαστάσεις και επίπεδα συνείδησης στα οποία καλείται να εργαστεί ο θεραπευτής, υπάρχουν κάποια θεμελιώδη χαρακτηριστικά τα οποία συναντιούνται σ’ ένα πολύ ουσιαστικό για μένα ρόλο, αυτόν του φίλου.
Έτσι, όπως τον ορίζει… «ο Αριστοτέλης-φίλος είναι ο άνθρωπος που προάγει τα καλύτερα και τα πιο υγιή στοιχεία του άλλου» (Yalom, 2005).
Για την ακρίβεια ο θεραπευτής συμμαχεί με τα υγιή στοιχεία του θεραπευόμενου (Σταλίκας & Μαρτίκα, 2004) με σκοπό ν αρχίσει να μετασχηματίζει την καταστροφική πλευρά του «σ’ εποικοδομητικές δραστηριότητες επιτυγχάνοντας ένα υψηλότερο επίπεδο ολοκληρωμένης συνειδητότητας» (Cooper, 2008).
Εν ολίγοις, οι βασικές ποιότητες που χρειάζεται ο θεραπευτής για να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον καλωσορίσματος για τον θεραπευόμενο είναι: σεβασμός, ενσυναίσθηση, αυθεντικότητα, γνώση, ευελιξία και ταπεινότητα. Αφού λοιπόν δημιουργήσουμε ένα πρόσφορο έδαφος μπορούμε να υποδεχθούμε τον πελάτη και μαζί του έναν από τους πιο σημαντικούς θεραπευτικούς παράγοντες: Τη θεραπευτική σχέση.
Σ’ αυτό το σημείο πραγματοποιείται ένα τρίτο βήμα προς την αλλαγή. Πέρα από το πρώτο που είναι η θέληση για γνώση του εαυτού και το δεύτερο που είναι η θέληση για δράση, η διαδικασία δηλαδή εκπλήρωσης αυτής της απόφασης… Το τρίτο βήμα ουσιαστικά μας σπρώχνει να κάνουμε το άλμα προς τα έξω: Η θέληση να γνωρίσουμε τον άλλο, να επικοινωνήσουμε μαζί του σ΄ ένα πιο βαθύ και αυθεντικό επίπεδο, «… η ενδότερη εξέλιξη του εαυτού μας δεν επιτυγχάνεται όπως θεωρούν οι άνθρωποι σήμερα» -εδώ θα πρόσθετα τη λέξη «μόνο»- «με τη σχέση του ατόμου με τον εαυτό του αλλά με τη σχέση του ενός με τους άλλους» ( Buber όπως αναφέρεται στον Cooper,2008.)
Θεραπευτική Σχέση. Η κορυφή της θεραπευτικής πυραμίδας.
Η θεραπευτική σχέση παρέχει ένα ασφαλές πλαίσιο στο οποίο ο θεραπευόμενος θα μπορέσει να διερευνήσει και να πειραματιστεί , όχι μόνο στο πώς να έχει μια πιο ουσιαστική σχέση με τον εαυτό του αλλά και με τους άλλους, του προσφέρει δηλαδή μια «πρόβα για τη ζωή» (Yalom,2004)
Πολλές φορές έχει εξυμνηθεί η μαγική και μεταμορφωτική διάσταση αυτής της σχέσης που ιεραρχείται στη κορυφή της θεραπευτικής πυραμίδας.
Το «μέγιστο έργο» επισημαίνει ο Γιαλομ, που έχουν να επιτελέσουν συνεργαζόμενοι θεραπευτής και θεραπευόμενος είναι να χτίσουν μαζί μια σχέση που θα γίνει από μόνη της παράγοντας αλλαγής, ( Yalom,2004) αλλού ο ίδιος αναφέρει «… η θεραπεία δεν πρέπει να προχωρεί με βάση τη θεωρία αλλά με βάση τη σχέση» (Yalom,2003).
Σύμφωνος είναι και ο Γιούνγκ: «Όσο σημαντική κι αν είναι από μόνη της η μέθοδος «θεραπεία» συγκρινόμενη με τη σχέση… αποκτά δευτερεύουσα σημασία» (Wehr,2003).
Ένας από τους λόγους που δεν αισθάνομαι ιδιαίτερη έλξη προς το γνωσιακό-συμπεριφοριστικό μοντέλο-χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζω την ωφελιμότητα του είναι γιατί «εστιάζεται κυρίως στις παρεμβάσεις και όχι στη σχέση» (Mc Leod,2003).
Την ίδια στεγνότητα σχέσης παρουσιάζει και η ψυχανάλυση όπου «οι ακυρωτικοί κανόνες της δεν φτιάχτηκαν για να προστατεύουν ή να διευκολύνουν τον ασθενή, αλλά για να αποτρέπουν τον κίνδυνο μόλυνσης του αναλυτή από τον ασθενή» (Curotenuto,2005).
Αυτή η στάση όμως «μολύνει» τη σχέση που σταδιακά χάνει την υγρασία της, στεγνώνει και μερικές φορές κινδυνεύει να αφυδατωθεί αφού ο θεραπευτής παρίσταται μόνο ως παρατηρητής «που είναι επαρκώς αντικειμενικός για να παρέχει την απαραίτητη βασική καθοδήγηση στον ασθενή» (Yalom,2003)
Για να αποκτήσει δροσιά η σχέση και παλμό χρειάζεται η απόλυτη παρουσία του θεραπευτή. Όχι μόνο ως παρατηρητή αλλά και ως συμμέτοχου που «μπαίνει στη ζωή του ασθενούς, επηρεάζεται και συχνά αλλάζει ο ίδιος από τη συνεύρεση αυτή» (Yalom,2003). Μια συνεύρεση που είναι η « αληθινή καρδιά της ψυχοθεραπείας» όπως πολύ τρυφερά τον αποκαλεί ο Γιάλομ (2003,σελ.28)
Μπορούμε όμως να συμμετέχουμε, όταν χρειαστεί, στη διάσωση κάποιου που πνίγεται αν δεν βρούμε το θάρρος να βουτήξουμε στο νερό, να βουτήξουμε στο πρόβλημα αλλά με προσοχή, γνώση και τεχνική «… να αισθανθούμε τον πόνο, να τον σεβαστούμε, να τον αποδεχτούμε και να συμμετέχουμε σ΄αυτόν..» γιατί «… μέσα από αυτόν κυοφορείται μια νέα λύση που θα δοθεί με το δικό του τρόπο και χρόνο» (Perera,1989)
Η ικανότητα του θεραπευτή να καταδύεται στα βάθη των σκοτεινών μαιάνδρων της ψυχής όπως επίσης και η δύναμη του να αναδύεται μεταμορφωμένος πλέον, αντανακλάται στο μύθο της καθόδου της σουμέριας βασίλισσας Ινάνα στο κάτω κόσμο καθώς και στον ελληνικό μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Άδη. (Campbell, 2001).
«Το αρχέτυπο του καλού ψυχοθεραπευτή, το αντιπροσωπεύει η Περσεφόνη σύμφωνα με τον Curotenuto, που αφού περάσει από το τούνελ του πόνου και του σπαραγμού, θα βγει, οδηγώντας και άλλους στο φως». (2005)
Ο Γιάλομ εξισώνει την «καλή» ψυχοθεραπεία με τη βαθιά και διεισδυτική θεραπεία (όχι με την αποτελεσματική ή χρήσιμη). Αυτήν που στη βάση της αναζητά την αλήθεια (2003) την οποία αν την στερηθεί ο άνθρωπος, μπορεί να οδηγηθεί στον όλεθρο σύμφωνα με τον Laing (Cooper,2008).
Δεν είναι τυχαίο που ο Γιουνγκ μετά από 60 χρόνια πρακτικής εμπειρίας κατέληξε στο συμπέρασμα να θεωρεί κάθε περίπτωση ως εντελώς καινούργια, μια πρόκληση που τον οδήγησε να επινοεί μια νέα θεραπευτική γλώσσα για κάθε θεραπευόμενο (Young,1964).
Το στοιχείο του αυθορμητισμού στην Ψυχοθεραπεία
Είναι λοιπόν ουσιώδες να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας ότι καμμιά θεωρία δεν τιμά δεόντως την πολυδιάστατη ανθρώπινη ύπαρξη και ότι η δογματική προσκόλληση στο πλαίσιο μπορεί ν΄αποκλείσει το στοιχείο του αυθορμητισμού που για τον Laing πχ αποτελούσε το πυρήνα της θεραπευτικής του πρακτικής.
«…Ο Laing πίστευε η αποφασιστικής σημασίας στιγμές στη θεραπείας ήταν συχνά εκείνες που ήταν απρόβλεπτες, μοναδικές, έντονες, πάντοτε ανεπανάληπτες και συχνά απερίγραπτες στιγμές συνάντησης Εγώ-Εσύ..» ( Cooper,2008).
Ο Γιάλομ δίνει επίσης ιδιαίτερη βαρύτητα στο στοιχείο του αυθορμητισμού που τείνει να είναι «ένα είδος τόσο πολύ υπό εξαφάνιση, ώστε απαιτείται μια ριζική διορθωτική πράξη» (2003)
Δεν αμφισβητώ ότι η χρήση και η γνώση των τεχνικών είναι σημαντικές. Ειδικά στην αρχή εως ότου ο θεραπευτής ωριμάσει «ψυχοθεραπευτικά». Πράγμα που σημαίνει ότι έχει την απαιτούμενη εμπειρία ν΄αναγνωρίσει, να εμπιστευτεί και να αξιοποιήσει το αυθόρμητο στοιχείο προς όφελος του πελάτη. Με μια πιο λογοτεχνική μεταφορά, ο Γιάλομ μας κάνει ξεκάθαρο ότι η τεχνική έχει διαφορετική σημασία για τον αρχάριο από αυτή που έχει για τον ειδικό «Για να μάθεις να παίζεις πιάνο χρειάζεται την τεχνική αλλά τελικά, για να φτιάξεις μουσική, πρέπει να ξεπεράσεις τη μαθημένη τεχνική και να εμπιστευτείς τις αυθόρμητες κινήσεις σου» (2004)
Το στοιχείο της ταπεινότητας στην Ψυχοθεραπεία
Τέλος, η δικλείδα ασφαλείας για τον «ειδικό» της τέχνης της ψυχοθεραπείας είναι να τιμήσει την διαδικασία της αλλαγής ακολουθώντας την προτροπή της Van Deurzen. Να διατηρεί ο θεραπευτής μια στάση ταπεινότητας αλλά και σοφίας ώστε να γνωρίζει ότι υπάρχουν πολλά πράγματα τα οποία δεν γνωρίζει (Cooper,2008).
Η ταπεινότητα αφήνει χώρο για το άγνωστο, το καινούργιο, το μη ορθολογικό. Επιτρέπει σε ξεχασμένες, απωθημένες όψεις του ατόμου το δικαίωμα της ύπαρξης. Ο Γιούνγκ αναφέρει την ιστορία ενός ραββίνου ο οποίος όταν ρωτήθηκε γιατί ενώ στο παρελθόν ο Θεός παρουσιαζόταν συχνά στους ανθρώπους τώρα είχε γίνει άφαντος εκείνος απάντησε: «Σήμερα, δεν υπάρχει πια κανένας που να έχει τη δύναμη να σκύψει τόσο χαμηλά» (1964).
Την ίδια γνώμη, για το πώς η έλλειψη ταπεινότητας αποκλείει συγκεκριμένες διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης εκφράζει κι ο Laing: «Ο πολιτισμός μας καταπιέζει όχι μόνο τα «ένστικτα» και τη σεξουαλικότητα, αλλά οποιαδήποτε μορφή υπερβατικότητας. Δεν είναι καθόλου παράξενο ότι μέσα σ΄ ένα κόσμο μονοδιάστατων ανθρώπων, το άτομο που έχει μια εξημμένη εμπειρία κι άλλων διαστάσεων -τις οποίες δεν μπορεί ούτε ν΄ αρνηθεί, ούτε να λησμονήσει- κινδυνεύει είτε να καταστραφεί από τους άλλους, είτε να προδώσει τα όσα γνωρίζει» (1975)
Σύνοψη
Ανακεφαλαιώνοντας, η κινητήριος δύναμη που ωθεί τον άνθρωπο στην αλλαγή είναι η θέληση να γνωρίσει τόσο τον ευατό του όσο και τους άλλους. Καθώς και η θέληση για δράση2, η μεθόδευση δηλαδή της εφαρμογής των παραπάνω.
Η εξίσου ζωτικής σημασίας ανάγκη του, να γνωρίσει το Θεό -στη φωτεινή αλλά και σκοτεινή του όψη- εμπεριέχεται , κατά τη γνώμη μου , στη γνώση του εαυτού.
Σημαντικοί παράγοντες που αγκαλιάζουν αυτήν την ανάγκη του θεραπευόμενου είναι, η θεραπευτική σχέση που όταν είναι αυθεντική διεισδύει σε βάθος και μεταμορφώνει.
Καθώς και η αποκωδικοποίηση των συμβόλων, σεναρίων και αρχέτυπων που ξεπροβάλλουν μέσα από τα όνειρα και τους μύθους, και λειτουργούν ως οδοδείκτες διευκολύνοντας την πορεία προς την αναγέννηση.
Ο ρόλος του θεραπευτή σ΄αυτήν την πορεία είναι πολυδιάστατος. Χρειάζεται να έχει διάκριση, γνώση και ενσυναίσθηση ώστε να αντιλαμβάνεται ποιες ποιότητες είναι χρήσιμο να αναδύσει κάθε φορά, προς όφελος του πελάτη. Άλλες φορές να είναι υπομονετικός, γεμάτος αποδοχή και άλλες προκλητικός. Ενίοτε δε και … κατευθυντικός.
Μια ποιότητα όμως απαραίτητη, που λειτουργεί ως λίπασμα κάνοντας εύφορο το νέο έδαφος όπου θα μεταφυτευθεί πιο ώριμος πια, όχι μόνο ο πελάτης αλλά πολλές φορές και ο θεραπευτής, είναι η ταπεινότητα.
Γιατί η ταπεινότητα επιτρέπει στο αυθόρμητο να ξεδιπλωθεί και στο μυστήριο να αποκαλυφθεί, επιτρέπει στη φύση, να μας κάνει χιούμορ μέσα από το πέταγμα της χρυσόμυγας: «Σύμφωνα με τη θεωρία της Αεροδυναμκής, η χρυσόμυγα είναι ανίκανη να πετάξει. Κι αυτό γιατί το μέγεθος, το βάρος και το ύψος του σώματος της σε σχέση με τα φτερά της δεν το επιτρέπουν. Αλλά η χρυσόμυγα έχει άγνοια απ΄αυτές τις βαθιά επιστημονικές αλήθειες και πετάει έτσι κι αλλιώς» Αγνωστος (Πελώνη-Πινήρου, 2006).
Αυτό είναι και το μήνυμα της χρυσόμυγας προς το σύγχρονο άνθρωπο. Να υπερβεί τις επιστημονικές θεωρίες που τον βεβαιώνουν ότι δεν μπορεί «να πετάξει» και να κατανοήσει ότι η ζωή δεν είναι πρόβλημα προς επίλυση, αντίθετα «η ζωή είναι ένα μυστήριο που καλούμαστε να ζήσουμε»
1 Στην ψυχανάλυση, ονομάζουμε «νεύρωση» την αποξένωση της συνείδησης από το ασυνείδητο.
2 «Μάθε τι είσαι και γίνε αυτό» είναι μια προτροπή του Πίνδαρου (ο Πίνδαρος όπως αναφέρεται στους Riso R &Hudson R) που ακολουθώντας την οδηγούμαι στο να γνωρίσω τον άλλο καλύτερα.
Βιβλιογραφία:
Campbell, J. (2001). Ο Ήρωας με τα Χίλια Πρόσωπα. Αθήνα: Ιάμβλιχος.
[Campbell, J. (2001). The Hero with a Thousand Faces. Athens: Iamvlichos.]
Campbell, J. (2006). Μύθοι του Φωτός. Αθήνα: Αρχέτυπο.
[Campbell, J. (2006). Myths of Light. Athens: Archetypo.]
Carotenuto, A. (1999). Αγάπη και Προδοσία. Αθήνα: Ίταμος.
[Carotenuto, A. (1999). To Love to Betray: Life as Betrayal. Athens: Itamos.]
Carotenuto, A. (2005). H Ψυχή της Γυναίκας. Αθήνα: Ίταμος.
[Carotenuto, A. (2005). The Soul of Women. Athens: Itamos.]
Cooper, M. (2008). Ο Υπαρξισμός στην Ψυχοθεραπεία. Αθήνα: Άσπρη Λέξη.
[Cooper, M. (2008). Existential Therapies. Athens: Aspri Leksi.]
Corey, G. (2005). Θεωρία και Πρακτική της Συμβουλευτικής και της Ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Έλλην
[Corey, G. (2005). Theory and Practice of Counselling and Psychotherapy. Athens: Ellin.]
Corsini, R.J. (Ed.) (1979). Current Psychotherapies (2nd ed.). Hasca: Peacock Pubs.
Corsini, R.J. & Wedding, D. (Eds) (2005). Current Psychotherapies. (7th ed.). Belmont, CA: Thomson-Brooks/Cole.
Feltham, C. & Horton, I. (2001). Οδηγός Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Ασημάκης.
[Feltham, C. & Horton, I. (2001). Handbook of Counselling and Psychotherapy. Athens: Asimakis.]
Frankl, V. (1979). Αναζητώντας Νόημα Ζωής και Ελευθερίας σ’ ένα Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως. Λευκωσία: Ταμασός.
[Frankl, V. (1979). Man’s Search for Meaning. Nicosia: Tamasos.]
Frankl, V. (1980). Ο Θεός του Ασυνειδήτου. Λευκωσία: Ταμασός.
[Frankl, V. (1980). The Unconscious God. Nicosia: Tamasos.]
Franz, M. L. (1980). Αλχημεία. Αθήνα: Ιάμβλιχος.
[Franz, M. L. (1980). Alchemy: An Introduction to the Symbolism and the Psychology. Athens: Iamvlichos.]
Gilbert, M. & Evans, K. (2003). Κλινική Εποπτεία: Συνθετική Προσέγγιση. Αθήνα: Π. Ασημάκης.
[Gilbert, M. & Evans, K. (2003). Psychotherapy Supervision an Integrative Relational Approach to Psychotherapy Supervision. Athens: Asimakis P.]
Gilbert, M. & Evans, K. (2006). Εισαγωγή στη Συνθετική Ψυχοθεραπεία. Αθήνα: Π. Ασημάκης.
[Gilbert, M. & Evans, K. (2006). An Introduction to Integrative Psychotherapy. Athens: Asimakis P.]
Grof, S. (2000). Η Ψυχολογία του Μέλλοντος. Αθήνα: Αρχέτυπο.
[Grof, S. (2000). Psychology of the Future. Athens: Archetypo.]
Ηillman, J. (1998). Αναζητώντας τον Εαυτό μας. Αθήνα: Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνη.
[Ηillman, J. (1998). The Soul’s Code: On Character and Calling. Athens: Nea Synora-A.A. Livanis.]
Jacobi, J. (2005). Βασικές Αρχές της Ψυχολογίας του C.G. Jung. Αθήνα: Ιάμβλιχος.
[Jacobi, J. (2005). The Psychology of C.G. Jung: An Introduction. Athens: Iamvlichos.]
Jonhson, A.R. & Ruhl M.R. (2008). Ζήσε τη Ζωή που δεν Έζησες. Αθήνα: Αρχέτυπο.
[Jonhson, A.R. & Ruhl M.R. (2008). Living Your Unlived Live. Athens: Archetypo.]
Jonhson, A.R. (2002). Η Σκιά. Αθήνα: Αρχέτυπο.
[Jonhson, A.R. (2002). Owning Your Own Shadow. Athens: Archetypo.]
Jonhson, S.M. (1994). Character Styles. London: W.W.Norton & Company, Inc.
Jung, C. (1964). Ο Άνθρωπος και τα Σύμβολα του. Αθήνα: Αρσενίδη.
[Jung, C. (1964). Man and His Symbols. Athens: Arsenidis.]
Jung, C. (1988). Τέσσερα Αρχέτυπα. Αθήνα: Ιάμβλιχος.
[Jung, C. (1988). Four Archetypes. Athens: Iamvlichos.]
Jung, C. (2006). Η Ψυχολογία της Μεταβίβασης. Rosarium Philosophorum. Αθήνα: Ιάμβλιχος.
[Jung, C. (2006). The Psychology of Transference. Rosarium Philosophorum. Athens: Iamvlichos.]
Laing, R.D. (1975). Ο Διχασμένος Εαυτός. Athens: Kastaniotis.
[Laing, R.D. (1975). The Divided Self: An Existential Study in Sanity and Madness. Athens: Kastaniotis.]
Laing, R.D. (1976). Ο Εαυτός και οι Άλλοι. Athens: Kastaniotis.
[Laing, R.D. (1976). Self and Others. Athens: Kastaniotis.]
Maslow, A. (1994). Θρησκείες, Αξίες και Εκστατικές Εμπειρίες. Αθήνα: Δίοδος
[Maslow, A. (1994). Religions, Values, and Peak-Experiences. Athens: Diodos.]
McLeod, J. (2003). Εισαγωγή στη Συμβουλευτική. Αθήνα: Μεταίχμιο.
[McLeod, J. (2003). An Introduction to Counselling. Athens: Metechmio.]
Meyer, C. (2007). H Μαύρη Βίβλος της Ψυχανάλυσης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
[Meyer, C. (2007). The Black Book of Psychoanalysis. Athens: Ellinika Grammata.]
Miller, A. (2003). Οι Φυλακές της Παιδικής μας Ηλικίας. Αθήνα: Ροές.
[Miller, A. (2003). Prisoners of Childhood. Αθήνα: Ροές.]
Miller, A. (2009). Το Σώμα δεν Ψεύδεται Ποτέ. Αθήνα: Ροές.
[Miller, A. (2009). The Body Never Lies. Αθήνα: Ροές.]
Moore, T. (1995). Η Φροντίδα της Ψυχής. Αθήνα: Πατάκη.
[Moore, T. (1995). Care of the Soul. Athens: Patakis.]
Νέστορος, Ν. (1996). Συνθετική Ψυχοθεραπεία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
[Nestoros, N. (1996). Integrative Psychotherapy. Athens: Ellinika Grammata.]
Nietzsche, F. (2003). The Gay Science. Cambridge: Cambridge University Press.
Πελώνη-Πινήρου, Π. (2006). Υπάρχω, Αλλάζω. Αθήνα: Ισόρροπον.
[Peloni-Pinirou, P. (2006). I Am, I Change. Athens: Isorropon.]
Perera, B.S. (1989). Κάθοδος στη Θεά. Αθήνα: Ιάμβλιχος.
[Perera, B.S. (1989). Descent to the Goddess: A Way of Initiation for Women. Athens: Iavlichos.]
Prochaska, J. & Norcross, J. C. (Eds) (2003). Systems of Psychotherapy: a Transtheoretical Analysis (5th ed.). Pacific Grove, CA: Thomson-Brooks/Cole.
Riso, R. & Hudson, R. (2003). Η Σοφία μέσα από το Εννεάγραμμα. Αθήνα: Κοάν.
[Riso, R. & Hudson, R. (2003). Wisdom of the Enneagram. Athens: Koan.]
Roob, A. (2005). Αλχημεία και Μυστικισμός. Αθήνα: Taschen/Γνώση.
[Roob, A. (2005). Alchemy and Mysticism. Athens: Taschen/Γνώση.]
Σταλίκας, Α. & Μερτίκα, Α. (2004). Η Θεραπευτική Συμμαχία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
[Stalikas, Α. & Mertika, Α. (2004). The Therapeutic Alliance. Athens: Ellinika Grammata.]
Σταλίκας, Α. & Χαμόδρακα, Μ. (2004). Η Ενσυναίσθηση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
[Stalikas, Α. & Mertika, Α. (2004). The Empathy. Athens: Ellinika Grammata.]
Schaverien J., (1998). Θεραπεία μέσω Τέχνης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
[Schaverien J., (1998). Images of Art Therapy. Athens: Ellinika Grammata.]
Stewart, I. & Joines, V. (2006). Η Συναλλακτική Ανάλυση Σήμερα. Αθήνα: Ασημάκης.
[Stewart, I. & Joines, V. (2006). TA Today: A New Introduction to Transactional Analysis. Athens: Asimakis.]
Wehr, G. (2003). Καρλ Γιούνγκ, Η Ζωή και το Έργο του. Αθήνα: Αρχέτυπο.
[Wehr, G. (2003). Jung: A Biography. Athens: Archetypo.]
Whitmor, D. (1997). Η Χαρά της Μάθησης. Αθήνα: Ιάμβλιχος.
[Whitmor, D. (1997). Psychosynthesis in Education. Athens: Iamvlichos.]
Wilber, K., Engler, J. & Brown, D. (1986). Transformations of Consciousness. Boston & London: Shambhala.
Yalom, I. (2002). Στο Ντιβάνι. Αθήνα: Άγρα.
[Yalom, I. (2002). Lying on the Couch. Athens: Agras.]
Yalom, I. (2003). O Δήμιος του Έρωτα. Αθήνα: Άγρα.
[Yalom, I. (2003). Love’s Executioner. Athens: Agras.]
Yalom, I. (2003). Θρησκεία και Ψυχιατρική. Αθήνα: Άγρα.
[Yalom, I. (2003). Religion and Psychiatry. Athens: Agras.]
Yalom, I. (2004). Το Δώρο της Ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Άγρα.
[Yalom, I. (2004). The Gift of Therapy. Athens: Agras.]
Yalom, I. (2005). Η Θεραπεία του Σοπενάουερ. Αθήνα: Άγρα.
[Yalom, I. (2005). The Schopenhauer Cure. Athens: Agras.]
Yalom, I. (2006). Θεραπεία και Πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Άγρα.
[Yalom, I. (2006). The Theory and Practice of Group Psychotherapy. Athens: Agras.]
